Esta é unha historia, outra historia, da memoria doutro neno labrego. O Lito naceu nas Chans, unha aldea de Crecente, en Pontevedra, alá polo ano do escomenzo da guerra. Tempos difíciles, tempos de fame, que configuraron a personalidade do Litiño. Fillo de solteira, froito da vergoña e do pecado nunha pequena aldea a carón do feudalismo agochado, á sombra do señorito, pai de case tódolos fillos de solteira do pobo, do mestre e do crego, e refugallo dunha muller pasada en anos, 36 ,e sen futuro.
Os anceios da familia materna do Lito remóntanse a un pasado dunha familia madeireira próspera que foi perdendo posición social e económica, entre outros, polo pouco sentido práctico dun avó dieciochesco e a mala sorte duns tempos pouco favorables á prosperidade, previos a unha revolta obreira e propicios a golpes de Estado que favoreceron o empobrecemento xeral. Tamén se vencellaba ós Andrade, por mor do matrimonio dunha curmá da súa nai e de matrimonios pasados, o derradeiro conde, con título honorífico e aires de grandeza, paseaba pola aldea coma un gabacho, facendo competencia ó xuíz, o señorito, na potencial paternidade ilexítima dos nenos do pobo.
Cando naceu o Lito as bombas empezaban a caer polas proximidades das cidades importantes da súa Galiza patria, polas feiras das aldeas grandes, andaba, ás veces, unha tal "Pasionaria ", muller que defendía o dereito á mantenta do goberno republicano, lexítimo e algo desbarballado, e que provocaba enfrontamentos e alzamentos entre os defensores e detractores, entre outras cousas, da muller, dela mesma, e do goberno republicano.
Elisa, a nai do Lito, co rapaz ás portas, acudiu un día a unha desas feiras a vender unha cabuxa, feito que suporía para a familia, en declive, unha espita e un respiro nos tempos de crise, xa que cos cartos obtidos reporíase un pouco a despensa familiar e pasaríase mellor o inverno. Achegouse ao murmurio de xente que se arremuiñaba en torno á poñente. A Pasionaria instaba á xente á defensa do goberno, á lexitimidade dos dereitos da muller e a resistir os tempos de crise que se aveciñaban, para uns antes que para outros. Nisto, un balbordo do xentío xurdíu da nada, a xente encomezou a correr, oíronse tiros, caídas, gritos e a Elisa, sen se dar de conta, perdeu a cabuxa. Tras uns intensos momentos de balbordo, o xentío desapareceu, a" Pasionaria" desapareceu, sen saber que sería a sempiterna protagonista da vida de Elisa, aínda que a Ibárruri non o soubera, e a cabuxa apareceu, morta. Empezaba a fame na casa do Lito, na casa do pobre, era a benvida ó rapaz. Eran os estertores da guerra, o anuncio dos tempos da fame e da miseria, e o comezo desta historia.
Cando o Lito naceu as cousas non pintaban ben para Elisa, sen pai para o fillo, sen traballo e sen futuro, viuse na obriga de deposita-lo neno nun hospicio. As monxas fixéronse cargo del, e cando chegou a hora de perdelo para sempre levouno de novo á aldea. Alí viviu ao coidado da súa avoa, sempre coa sombra de ser o que era. Andou descalzo polos campos e polos montes, crecendo a carón da vergoña e arrimado a outros fillos de solteira, que parecían compartir un pai coñecido para todos menos para eles. Os pobres fillos dos caciques da aldea. Elisa estaba en Vigo, coma tantas mulleres, veuse no oficio de coidar soldados nun hospital militar, a guerra avanzaba mentres o Lito crecía, só.
Don Lisardo, o mestre da escola, suxeríulle a Elisa que o único xeito de que o neno, fillo de solteira, estudara e fose alguén na vida, era metelo no Seminario, pero o neno non quixo, non o chamaba a vocación.
Cando cumpriu quince anos, coma tantos nenos de aldea, dirixiuxe á gran cidade de Vigo co propósito de emigrar ás Américas, reclamado. Eran tempos duros, mais ó mirar no porto a bagoada dos que se ían decidiu quedar, non era que deixara moito atrás, pero tampouco sabía o que había aló do mar, mais si o que quedaba.
O Lito tiña boa planta, pois era fillo de quen era, e colocouse nos almacéns “ El Pilar ”, pero era de aldea e non sabía falar castelán, atendía ás señoras clientas aquel bo mozo, e piropeábano. Como premio á boa atención levaba un bocadillo diario e unhas perras para aprender a escribir a máquina na academia “ Victoria” e poderse colocar en mellor posición laboral, pero claro, o Lito era de aldea e non sabía falar castelán:
- “ Hable en castellano Manuel, que así no va a ninguna parte”-, dicíalle o xefe. O Manuel non aprendeu, e non quixo aprender. Non se fixera para el o ter que obedecer ordes absurdas. Que máis daba o xeito do que falara, o caso era falar e vender, pero non se admitían burros e paletos, e por riba sindicalista, non daba imaxe, e tivo que “deixar” o “ Pilar ”.
Cos anos foi atopando o seu sitio no mundo, a súa identidade. A creto mercou unha motocarro e adicouse ó transporte, máis adiante a vida sorriulle un pouco e mercou unha furgoneta “ Sava” á que chamou “ Viva Galicia ”. O Lito pasou a ser o “ Viva Galicia” . A Galicia da que non podía saír pois lle estaba prohibido polo réxime levar un camión rotulado con ese nome fóra do territorio galego, e con multas dentro, perseguido ás máis das veces por un coche da Garda Civíl coma un terrorista da lingua. Pero segiu,, coa súa compañeira Isabel, non nacera para rico pero tampouco para pasar por ser o que non era.
O Lito ensinou ós seus fillos o valor de ser galego, e o valor da súa lingua. O non deixarse acougar por ser o que non se é e quen no se desexa. Déulles cadansúa carreira e aprendeulles a entender que moitos nenos de aldea renunciaron a sí mesmos para ter unha vida mellor, -que algúns non tiveron-, pero que agora, de vellos, volven ser o que de nenos foran, conservan a lingua, a cultura, as tradicións e ensinan ós seus fillos e netos a lingua de noso.
Esta é a historia do Lito das Chans , dos Litos de tantas aldeas, esta é a historia do meu pai na miña lingua paterna.
Texto lido no acto de “ Queremos Galego” en Vigo, o pasado 14 de Outubro.
